Madagaskar: Paus Franciscus heeft een bezoek gebracht aan het grote eiland aan de rand van de afgrond

10/09/2019 Leuven – In het door armoede, stagnering en corruptie gekenmerkte land werd reikhalzend en vol spanning uitgekeken naar de komst van de Heilige Vader. 58 procent van alle Malagassiërs zijn christen.

In het bisdom Soamandrakizay in Androhibe ten zuiden van de hoofdstad Antananarivo had de overheid een terrein van 60 hectare ter beschikking gesteld voor de Heilige Mis die paus Franciscus op zondag 8 september heeft opgedragen. 30 jaar geleden was Johannes Paulus II de laatste paus die het eiland nog had bezocht.

Destijds woonde de lazarist Pedro Opeka al in Madagaskar en heeft hij de Poolse paus kunnen verwelkomen. In een interview met de pauselijke stichting en katholieke hulporganisatie Kerk in Nood net voor het pausbezoek verzekerde hij dat de huidige paus met spanning werd verwacht. “Het wordt een te gekke bedoening”, zei hij met een glimlach. “Hij zal naar een plaats gaan waar er zich vroeger een oude stortplaats bevond, die wij tot een dorp hebben omgevormd. Het is net alsof hij die plek gaat wijden!” Dit initiatief richt zich tot de meest behoeftigen. De bouwwerken begonnen in 1989, het jaar van het laatste pausbezoek. In de afgelopen 30 jaar heeft het initiatief meer dan 500.000 mensen in nood geholpen.

Het vijfde armste land ter wereld

Pater Pedro kent de Malagassische samenleving al sinds 1975. Hij schetst een beeld met zowel lichtpunten als schaduwzijden. Madagaskar was al arm toen hij daar aankwam. Sindsdien is de ellende echter alleen maar groter geworden. De kleine boeren, die vroeger de meerderheid van de eilandbewoners uitmaakten, wonen tegenwoordig naast de stedelingen en ondervinden grote problemen om werk te vinden. De sociale spanningen nemen toe. “30 jaar geleden”, herinnert pater Pedro zich, “kon ik hier op het eiland gaan waar ik wilde. Vandaag de dag is dat niet meer mogelijk, omdat we ons in een situatie bevinden die veel weg heeft van een burgeroorlog”. Volgens cijfers van het Internationale Muntfonds is Madagaskar tegenwoordig het vijfde armste land ter wereld. De Kerk en de missionarissen vormen een broos bolwerk tegen de lawine van armoede die het land overspoelt. Maar tegelijk “zijn zij het die verhinderen dat het land helemaal wegzinkt in het moeras”, aldus pater Pedro.

De geestelijke verzekert echter dat het volk van Madagaskar weerbaar is en dat er een geleidelijke verbetering kan optreden in de situatie. “Waar ik ook naartoe ga, vragen de mensen mij of ik werk voor hen heb. Dat is het enige wat ze willen. Ze beschikken over voldoende kracht en energie, ze hebben een ongelofelijke kracht!” Volgens hem heeft het eiland het meest te lijden gehad onder het falen van de politiek. De bodem van het eiland bevat geologische bodemschatten – voornamelijk aluminium en nikkel – maar amper één procent van die rijkdom komt werkelijk ten goede aan het land en de bevolking. “Daarnaast wordt de toekomst van Madagaskar ook ondermijnd door een mentaliteit die vijandig staat tegenover vooruitgang en door geïnstitutionaliseerde corruptie”, betreurt pater Pedro.

Voor het eiland is het ogenblik van de waarheid aangebroken

Toch is er een sprankje hoop dankzij de nieuwe Malagassische president Andry Rajoelina, die in 2018 werd verkozen. Het jonge staatshoofd (geboren in 1974) heeft vooral van de stemmen van eenvoudige mensen uit de armste lagen van de bevolking geprofiteerd. Hij verzekert dat “hij hen niet zal vergeten”. Pater Pedro gelooft hem ergens wel, maar waarschuwt toch: “Ik geef hem twee jaar tijd om te zien wat hij werkelijk zal doen. Als hij er niet in slaagt om vooruitgang te boeken, zal ik nooit nog in een politicus geloven.” Vele mensen lijken dezelfde mening te zijn toegedaan als pater Pedro, namelijk dat het land met de rug tegen de muur staat. “Als er geen hervormingen worden doorgevoerd, zal de Malagassische samenleving ten onder gaan.”

De franciscaan Jacques Tronchon coördineert met de ondersteuning van Kerk in Nood een indrukwekkend project voor de herinschakeling in het landelijk milieu van Malagassische gezinnen die in absolute hulpbehoevendheid aan de rand van de hoofdstad op elkaar gepakt en in mensonterende omstandigheden wonen. Ook hij is bezorgd over de toestand in het land: “De strijd tegen de extreme armoede die in Madagaskar al sinds lang alomtegenwoordig is, blijft tot op vandaag een grote uitdaging. De uitspattingen van verscheidene regeringen hebben de problemen alleen maar verergerd, hoewel dit reusachtige land over een groot potentieel beschikt en erin is geslaagd om in diverse regio’s grote successen te boeken. De tegenstellingen tussen de verschillende regio’s van het land en de omstandigheden die verband houden met de onophoudelijke machtsstrijd tussen de voornaamste machthebbers maken een harmonische ontwikkeling van dit mooie land hoogst onzeker, om nog maar te zwijgen over de klimaatdreigingen veroorzaakt door de seizoensgebonden cyclonen.”

Het land is inderdaad verdeeld, ook op religieus niveau. De voorouderlijke religie heeft een grote invloed op de samenleving en naast de grote christelijke geloofsovertuigingen is er ook een sterke verspreiding van allerhande Kerken die vaak met elkaar in concurrentie treden. Pater Jacques zegt in dit verband: “De leidende positie van de katholieke Kerk lijkt me nochtans vanzelfsprekend, dankzij de sterke aanwezigheid van de bisdommen en allerhande religieuze congregaties die sociale werken in alle domeinen opzetten en stimuleren.”

Ondanks alle verschillen benadrukt de pater franciscaan dat “uiteindelijk het hele volk van God in Madagaskar, dat uit mensen met heel verschillende achtergronden bestaat, aanwezig was om paus Franciscus te verwelkomen en samen met hem God te danken.”

In de context van het bezoek van paus Franciscus aan Madagaskar was er ook een gebedsmoment met contemplatieve kloosterzusters van het hele eiland gepland. Deze gebedsbijeenkomst vond plaats in de kapel van de karmelietessen van de Heilig Jozef in de hoofdstad Antananarivo. Het dak van de kapel werd met de steun van Kerk in Nood herbouwd zodat de Heilige Vader in goede omstandigheden kon worden onthaald. Net voor het bezoek bracht zuster Maria Maddalena, moeder-overste van de Karmel van Sint-Jozef in Antananarivo, haar vreugde tot uitdrukking tegenover de pauselijke stichting: “Ik zou dit nieuws met u willen delen om u nogmaals te bedanken voor alles wat u en uw weldoeners voor onze gemeenschap hebben gedaan, en opdat ook u zich samen met ons zou kunnen verheugen over het feit dat wij de Heilige Vader hier kunnen verwelkomen.” De kloosterzuster voegde eraan toe: “Het bezoek van paus Franciscus is nu al een grote genade, want zelfs voor zijn aankomst komen elke dag meer mensen naar ons toe. Ik ben er zeker van dat dit bezoek voor de toekomst bijzonder vruchtbaar zal zijn.”

Alleen al in 2018 ondersteunde de pauselijke stichting en katholieke hulporganisatie Kerk in Nood de Kerk in Madagaskar met meer dan 1,1 miljoen euro.

Door Thomas Oswald